Taalcentrum-VU ging in gesprek met trainer en tekstredacteur Helen van Wessel. Je kent haar misschien van de webinar IJzersterke teksten: met of zonder ChatGPT of van de training Redigeren. Of misschien heeft ze jouw tekst ooit onder handen genomen. Onze Helen kan het allemaal! In dit gesprek hebben we het over schrijven met impact, effectief redigeren en de rol van ChatGPT hierin. Na het lezen van dit interview heb je weer nieuwe of opgefriste tips op zak op het gebied van tekstschrijven.
Nederlandse taal: van affiniteit naar professionaliteit
‘De liefde voor taal begon allemaal met de schoolboeken van mijn broer die op de middelbare school zat. Ikzelf zat nog op de basisschool. Ik las zijn boeken en ik vond het allemaal erg interessant’, herinnert Helen zich. ‘Niet omdat het onderwerp mij zo intrigeerde, sterker nog: ik had geen idee waar het over ging. Maar de woorden in de boeken vond ik prachtig. Die interesse is vanaf toen nooit meer weggegaan. Niet geheel verrassend heb ik uiteindelijk dan ook Nederlands gestudeerd. Literatuur was leuk, maar mijn interesse lag vooral bij taalkunde en taalbeheersing, de meer technische en de communicatiekant dus. Zo ging mijn scriptie bijvoorbeeld over de begrijpelijkheid van informatieve teksten voor kinderen, toegespitst op de globale samenhang in deze teksten.’
Trainingen geven, teksten schrijven en redigeren: dé gouden combi
‘Na mijn opleiding heb ik mij ingeschreven bij de Kamer van Koophandel als tekstschrijver. Later heb ik nog wat communicatieopleidingen gevolgd en ben ik meer de kant opgegaan van communicatieadvies. Na een bezoek aan de fysiotherapeut ben ik per toeval het trainingsvak ingerold. Ik kwam een oude bekende tegen, toevallig ook een oud-medewerker van Taalcentrum-VU. Zij vroeg mij iets en blijkbaar legde ik dat zo helder uit, dat ze zei: ‘Zeg Helen, is training geven niet iets voor jou?’ Zo gezegd, zo gedaan en nu ben ik sinds 1995 trainer bij Taalcentrum-VU. Tot de dag van vandaag koester ik dit ontmoetingsmoment nog steeds. Trainingen geven, teksten schrijven en redigeren is dé gouden combinatie. Door de informatie die ik overbreng aan de groep deelnemers, blijft mijn kennis actueel en kan ik die mooi toepassen op mijn eigen schrijf- en redactievaardigheden. Een mooie win-winsituatie!'
Waar let je op als tekstredacteur?
‘Als tekstredacteur krijg ik allerlei soorten en maten teksten onder mijn neus om te verbeteren. De eerste stappen die ik neem om een tekst te verbeteren, zijn bijna altijd de volgende:
- De kern naar boven plaatsen: vaak zie ik dat de kernboodschap pas later in de tekst naar voren komt. Voor de leesvriendelijkheid zet ik die in het begin van de tekst.
- Tussenkopjes toevoegen: dit is een relatief simpele aanpassing in een tekst die de leesbaarheid flink verbetert.
- De lezer centraal stellen: tijdens het schrijven of redigeren van een tekst ga ik op de stoel van de lezer zitten en controleer ik zo of de boodschap wel écht overkomt.
Ik hoor je denken bij stap 3: hoe ga ik dan precies op die stoel van de lezer zitten en wat win ik daarmee? In mijn trainingen daag ik de cursisten altijd uit om één specifieke persoon in gedachte te nemen tijdens het schrijven. Als je dat doet, zal je namelijk automatisch:
- menselijker schrijven;
- zware taal weglaten;
- informatie beter selecteren;
- je toon aansluiten op de lezer.'
‘Doe een braindump’
‘Idealiter weet je als tekstschrijver precies waar je het over gaat hebben, hoe je je tekst opbouwt en welke tussenkopjes je wilt gebruiken. Maar in de praktijk is dat lang niet altijd het geval. Als je als tekstschrijver niet weet hoe je moet beginnen, zou ik adviseren: doe een braindump. Schrijf alles wat er in je hoofd zit op papier en ga maar typen, typen, typen. De tekst mag dan nog verre van perfect zijn; perfectie komt later wel. Als je alles hebt opgeschreven, lees je je braindump door en markeer je de belangrijkste zinnen. Vandaaruit maak je je tekstplan en ga je structuur aanbrengen. Hiervoor komen de drie tips hierboven goed van pas: plaats de kern naar boven, voeg tussenkopjes toe en stel de lezer centraal.
Om vast te stellen waar je tekst nu eigenlijk écht om draait (de kern) kun je de WIEBI-tip gebruiken: een nog altijd nuttige tip van oud-directeur van Taalcentrum-VU, Rob Doeve. En nee dit gaat niet over Wibi Soerjadi, maar staat voor: Wat Ik Eigenlijk Bedoel Is. Als je een zin leest die niet zo lekker loopt, pak je WIEBI erbij: wat bedoel ik nou eigenlijk écht te zeggen met deze zin? En begin dan met typen.'
ChatGPT geeft de voorzet, de menselijke schrijver kopt ‘m erin
Het schrijfvak is altijd in beweging. Taal verandert, denk bijvoorbeeld aan de ontwikkelingen op het gebied van inclusief en genderbewust schrijven. Ook innovatie speelt een rol, denk bijvoorbeeld aan ChatGPT. ‘ChatGPT kan voor tekstschrijvers een handig hulpmiddel zijn. Maar tegelijkertijd moet je ontzettend uitkijken met vertrouwelijke informatie áls je het inzet’, waarschuwt Helen. ‘ChatGPT kun je goed inzetten als sparringpartner of als starthulp. Als je een taaie tekst voor je hebt liggen, zoals bijvoorbeeld een juridische tekst, dan zou ChatGPT je een voorzet kunnen geven wat betreft het begrijpelijker maken van die tekst. Die voorzet is niet slecht voor een robot, maar de menselijke tekstschrijver moet de tekst(aanpassingen) er uiteindelijk inkoppen. Perfect is de taaltool namelijk nog niet: ChatGPT kan nog niet volledig op de stoel van de tekstschrijver zitten. Laatst vroeg een collega iets over de tussen-n. Dan krijg je antwoorden als: theekopje krijgt geen tussen-n ... Ja dat is wel heel makkelijk scoren ChatGPT!’
Wil je voorbeelden zien over hoe je ChatGPT kunt inzetten tijdens het schrijf- of redactieproces, bekijk dan de webinar IJzersterke teksten: met of zonder ChatGPT terug.
IJzersterke teksten nodig?
Laat een van onze schrijfexperts met je meekijken en stuur je tekst naar: tekst@taalcentrum-vu.nl. Of ga aan de slag met je eigen schrijfvaardigheden en bekijk hier al onze trainingen. Advies nodig? Ga in gesprek met onze accountmanagers via 020 - 244 3400.
