Schrijf actief; vermijd lijdende vorm. Iedere tekstschrijver kent dit advies uit de toonaangevende taaladviesboeken. De uitleg in de boeken is uitstekend, maar hoe je precies actief schrijft, blijft niet hangen. Misschien is het begrip ‘lijdende vorm’ te abstract? Graag doe ik een poging dit te verhelpen.
Als schrijvers de tip krijgen actief te schrijven, slaat de verwarring snel toe. Hun alarmbellen gaan af bij de waarschuwing, maar het noodplan bij dit alarm hebben ze niet paraat. Onlangs las ik een goedbedoeld tekstadvies van een van onze cursisten aan een collega: schrijf liever actief dan passief. Geen probleem tot zover. Boodschap is overgekomen. Maar toen gaf hij het volgende voorbeeld:
- Ik heb m’n tanden gepoetst. (actief)
- Ik poetste m’n tanden. (passief)
Oeps, kleine misstap. Bananenschilletje. De cursist verwart hier actief schrijven met het effect van verschillende werkwoordstijden. Reden om toch even iets op te helderen.
Lijdende vorm: hoe zat het ook alweer?
In de zinnen hieronder zie je wat wél het verschil is tussen een actieve en een passieve zin.
- De cursiste corrigeert de fout. (actief)
- De fout wordt door de cursiste gecorrigeerd. (passief)
- De fout wordt gecorrigeerd. (passief)
- De fout is gecorrigeerd. (passief)
In de eerste zin ligt het accent op degene die iets doet (de cursiste). Plat gezegd: je benoemt man en paard. In de tweede, derde en vierde zin ligt het accent op datgene wat er gedaan wordt of gebeurd is (correctie van de fout). Wie er achter de actie schuilt, is op de achtergrond of weggelaten. Als een gezadeld paard zonder ruiter. Of een ruiter zonder paard natuurlijk.
Ter illustratie nog wat voorbeelden.
Passief (afstandelijk en abstract)
- Door ons is eerder overeengekomen dat een kostendekkende prijs gehanteerd dient te worden.
- Het wordt bijzonder op prijs gesteld als door huiseigenaren zo veel mogelijk medewerking wordt verleend.
Actief (persoonlijk en concreet)
- Wij zijn eerder met u overeengekomen dat we een kostendekkende prijs hanteren.
- Wij stellen het bijzonder op prijs als huiseigenaren zo veel mogelijk medewerking verlenen.
Wanneer gebruik je wel lijdende vorm?
In principe is de lijdende vorm niet ‘fout’. Iets weglaten kan namelijk heel nuttig zijn. Soms wil je bijvoorbeeld geen kleur bekennen. Weglaten welke rol jij of de organisatie speelt. Benadrukken wat er is gedaan in plaats van wie het gedaan heeft. Maar hier kleeft wel een risico aan: passieve zinnen zijn soms moeilijker te begrijpen en ze maken een tekst onpersoonlijk en saai. Ook kan het een tekst omslachtiger maken dan nodig. Abstract. Net als het begrip lijdende vorm: lastig te onthouden. Misschien moeten we het voortaan hebben over ‘man en paard benoemen’?
