Iedere maand zet het vertaalbureau van het Taalcentrum-VU een vertaalfout met grote of minder grote gevolgen centraal om het belang van een kwalitatieve vertaling te benadrukken. Deze week: miscommunicatie door de allereerste vertaalmachine.
Decoderen
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd door wiskundigen en informatiewetenschappers de basis gelegd voor de ontwikkeling van vertaalcomputers; deze wetenschappers hadden een apparaat ontwikkeld dat Duitse codes automatisch ontrafelde. Hierdoor dachten ingenieurs dat het ook mogelijk moest zijn om een computer de ene taal in een andere taal te laten decoderen. Oftewel: automatisch vertalen, het idee voor een vertaalmachine was geboren. Een soort Google Translate 1.0.
De geest is gewillig
De eerste computer die daadwerkelijk tekst kon vertalen, was het resultaat van de technologische wedloop tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten tijdens de Koude Oorlog. Omdat de Amerikanen bang waren een achterstand op te lopen in deze machtsstrijd, ontwikkelden ze een computer die automatisch wetenschappelijke Russische artikelen naar het Engels vertaalde. Ze testten de computer door de volgende Bijbeltekst in het Engels in te voeren: “The spirit is willing, but the flesh is weak” (Mattheüs 26:41). Deze werd eerst naar het Russisch vertaald en toen de wetenschappers deze Russische tekst weer terugvertaalden, rolde de volgende zin eruit: “The vodka is good, but the meat is rotten”.
Vertaalprobleem: ambiguïteit
Deze afwijking is te verklaren doordat bijna alle woorden ambigu zijn en dus op meerdere manieren te vertalen. Zo kan spirit geest betekenen, maar ook sterkedrank of wodka. En in het Russisch is er maar één woord voor vlees (net als in het Nederlands eigenlijk), maar het Engels maakt onderscheid tussen flesh en meat. Een vertaalmachine als Google Translate heeft ook (nog) moeite met dit verschil.
Mordor en de bezetters
Nu we het toch over Rusland en vertaalmachines hebben: vorig jaar werd in Oekraïne ontdekt dat Google Translate ‘Rusland’ in ‘Mordor’ vertaalde en ‘Rus’ in ‘bezetter’. Google Translate is een automatische vertaaldienst, maar gebruikers kunnen handmatig alternatieven voorstellen. Oekraïners hebben deze termen, die gebruikt werden toen Rusland de Krim annexeerde in 2014, blijkbaar zo massaal als alternatief aangegeven, dat deze automatisch aangepast werden in de vertaaldienst. Inmiddels worden de Oekraïense termen weer correct naar het Russisch vertaald.
